Nghệ thuật khái niệm (Conceptual art)

Lại nói hôm trước nó đi Pompidou được nhìn ngắm nhiều thứ quá hoa hết cả mắt, mặc dù vậy nhưng mà trong bụng thì reo lên vì sung sướng (và đói). Nó như kiểu lạc vào thiên đường. Khu Đương đại thì thôi khỏi nói đi, cho nó mở mang tầm mắt với vô vàn các tác phẩm mới. Còn khu trưng bày các tác phẩm Hiện đại thì mọi người hãy tưởng tưởng cái cảm giác như là đọc truyện Kiều xong được gặp Thúy Vân vậy. Hôm trước nó vừa viết về trường phái lập thể xong thì hôm sau đôi mắt trần tục này được chiêm ngưỡng hết tranh của Picasso đến Georges Braque, còn cả Juan Gris nữa.

Bình thường chỉ được nhìn qua tranh ảnh còn hôm đó thì nó đươc thấy tận mắt. Mặc dù, đáng lẽ ra nó phải vào khu nghệ thuật hiện đại này lâu rồi nhưng kiểu cứ nghĩ là thôi toàn những tác phẩm biết hết rồi xem làm gì nữa.

Đến khi nhìn thấy rồi mới thấy “sao mình ngố thế nhỉ?”

Mà nếu không đi thì sao mà nó có thể thấy được cái bệ tiểu Fountain (1917) siêu cấp nổi tiếng của Marcel Duchamp. Chiêm ngưỡng cái chỗ người ta thường dùng để giải quyết nỗi buồn mà lại khiến nó vui hết xẩy. Bởi lẽ, chiếc bệ tiểu này là khởi nguồn cho cả một phong trào nghệ thuật vô cùng thú vị. Đó chính là Conceptual art hay dịch sang tiếng việt là Nghệ thuật khái niệm (vị niệm).

Nghệ thuật khái niệm (Conceptual art) là một phong trào nghệ thuật đương đại Mỹ, sau đó được phát triển ở châu Âu, xuất hiện vào những năm 60 của thế kỉ 20. Nhưng chớ đừng hiểu nhầm. Cái bệ tiểu chỉ là khởi nguồn của phong trào này thôi nhé chứ nó thuộc một “môn phái” khác có tên gọi là Dada.

Nghệ thuật khái niệm cũng gần với nghệ thuật tối giản (Minimal art). Các khái niệm hoặc ý tưởng của tác giả muốn truyền tải được ưu tiên hơn tính thẩm mỹ, kỹ thuật và quy tắc truyền thống. Cũng vì lí do đó mà nghệ thuật khái niệm dường như không quan tâm nhiều đến kĩ năng, độ khéo tay, tỉ mẩn của nghệ sĩ hay thậm chí là việc tác phẩm có thực sự được hoàn thành hay không. Nghe thật là buồn cười đúng không nhưng sự thật là như vậy đó. Điểm mấu chốt trong một tác phẩm khái niệm là truyền tải để mọi người nhận ra rằng đối với một tác phẩm ý tưởng có “giá trị” chứ không phải là sự thực hiện nó. Đó là sự kết nối thuần túy về trí tuệ. Có thể nói một cách dễ hiểu là các nghệ sĩ phong trào này thay vì bán sản phẩm thì họ bán trí óc ấy mà. Đây cũng là đặc điểm đầu tiên của Conceptual art mà nó muốn đề cập đến. Ý tưởng là điều tối quan trọng!

Và điều này dẫn đến một hệ quả là khi một nghệ sĩ sử dụng một hình thức nghệ thuật khái niệm, có nghĩa là tất cả các kế hoạch và quyết định, lựa chọn để tạo ra tác phẩm đã được thiết kế trước. Người thực hiện tác phẩm không bắt buộc là người nghệ sĩ. Từ đó các tác phẩm không còn phụ thuộc vào tính chủ quan của người nghệ sĩ. Kiểu như quá trình sáng tạo giờ không còn giống cách bạn làm văn, không thể như vậy chưa hay phải dùng từ thế này, chỗ thiếu ý, chỗ dài dòng, vừa làm vừa chỉnh sửa… mà nó là khi bạn cầm một đề hình học, đọc đến đâu vẽ đến đó, thực hiện các bước đúng như hướng dẫn cho sẵn.

Không chỉ có vậy, các tác phẩm nghệ thuật khái niệm còn thú vị ở tính đa dạng của nó. Bởi ý tưởng là thứ duy nhất bất biến, do đó mỗi lần tác phẩm xuất hiện lại mang một diện mạo mới phù hợp với không gian, thời gian, hoàn cảnh nơi diễn ra triển lãm. Vật thể không còn là chủ đề của tác phẩm mà nó đã trở thành công cụ để truyền tại khái niệm. Những vật thể ấy hoàn toàn có thể được thay đổi mà không làm mất đi mục đích ban đầu của tác phẩm.

Đối tượng sáng tạo của các nghệ sĩ khái niệm có thể là những thứ không nhìn thấy được ví dụ như khí, sóng vô tuyến hay những thứ phi vật thể như là thời gian. Tuy nhiên chúng không vượt ra khỏi những hình thức biểu hiện hữu hình như nhiếp ảnh, ấn bản sách, sơ đồ, tài liệu, những phương thức sắp đặt khác nhau, và cả trình diễn v,v…

Các tác phẩm nghệ thuật giờ đây không cần phải đẹp nữa mà chúng đã được tinh thần hóa khiến ta phải tò mò, phải đặt câu hỏi với mong muốn cho não tắm trong sự mới mẻ, gột rửa để hiện thêm vài nếp nhăn. Nhưng mà đúng là càng học thì càng thấy mình dốt, nó cảm thấy cần được đi và đọc thêm nữa. Vẫn còn nhiều nghệ sĩ, nhiều tác phẩm mà nó không biết lắm. Trong khi đó mỗi tác phẩm thì lại mang một ý tưởng mới, một lối tư duy mới, chưa kể nghệ thuật nào có dậm chân tại chỗ, các tác phẩm mới mọc lên như nấm vậy nên chẳng bao giờ là đủ cả.